Jak nadmierne picie wpływa na funkcjonowanie rodziny?

  Nadużywanie alkoholu przez jednego z członków rodziny destabilizuje funkcjonowanie całego systemu rodzinnego, rodzi poważne problemy, jest przyczyną cierpienia dorosłych i dzieci. Narastanie problemu alkoholowego skłania niepijących członków rodziny do szukania sposobów pozwalających im przetrwać w sytuacji permanentnego stresu, braku poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, niemożności zaspokojenia elementarnych potrzeb psychologicznych, a czasami również biologicznych. Osoba pijąca z biegiem czasu coraz silniej koncentruje się na alkoholu, wycofuje się z pełnienia ról życiowych, przestaje świadczyć na rzecz rodziny, a czasem nawet interesować się swoimi bliskimi. Wymaga opieki i obsługi.

Konsekwencje życia z partnerem nadużywającym alkoholu mogą być następujące:

Osoba bliska:

• Przejawia silną koncentrację myśli, uczuć i zachowań na zachowaniach alkoholowych osoby pijącej
• Szuka usprawiedliwień sytuacji picia, zaprzeczania problemowi
• Ukrywa problem picia przed innymi
• Przejmuje kontrolę nad piciem osoby bliskiej (ogranicza sytuacje alkoholowe, wylewa alkohol, odmierza ilości, kupuje alkohol, aby pijący nie wychodził z domu itp.)
• Przejmuje odpowiedzialność za zachowania pijącego partnera, łagodzi konsekwencje picia: kłamie, płaci długi, dba o higienę pijącego, o jego wizerunek itp.
• Przejmuje za osobę pijącą obowiązki domowe, które ona zaniedbuje.

Życie w długotrwałym stresie spowodowanym piciem osoby bliskiej i brak skuteczności własnych działań nakierowanych na rozwiązanie problemu picia powodują poważne konsekwencje psychologiczne:

• Zaburzenia psychosomatyczne:
  • Nerwice
  • Zaburzenia życia emocjonalnego (chaos emocjonalny, huśtawka nastrojów, stany lękowe i depresyjne, napięcie i stan ciągłego pogotowia emocjonalnego)
  • Zakłócenia czynności poznawczych (zagubienie, chaos poznawczy, brak poczucia sensu i celu, zakłócenie wzorców normy i zdrowia, nierealistyczne oczekiwania)
• Pustkę duchową i brak nadziei
• Samotność
• Poczucie niemożności rozstania się
• Czasami nadużywanie substancji psychoaktywnych (zwłaszcza leków nasennych i uspokajających)
• Trudności w rozpoznawaniu własnych potrzeb, w realizacji własnych pragnień, ambicji i celów
• Wyraźnie odczuwane obniżenie jakości życia.

Powyżej wymienione zaburzenia nie są chorobą – jest to zespół nieprawidłowego przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba bliska nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu. U części osób bliskich rozpoznaje się ostrą reakcję na stres, zaburzenia stresowe pourazowe lub zaburzenia adaptacyjne.

Osoby bliskie wymagają pomocy i mogą uzyskać poprawę stanu zdrowia psychosomatycznego, jeśli skorzystają z pomocy oferowanej im w placówkach terapii uzależnień, gdzie mają prawo korzystać z bezpłatnej pomocy terapeutycznej i medycznej. Niezależnie bowiem od tego, czy pijący podejmie terapię uzależnienia, czy nie, czy zatrzyma picie, czy będzie pił dalej – osoby bliskie mogą poprawić jakość swojego życia i życia swoich dzieci. Trudno jest im to jednak zrobić bez przyjęcia fachowej pomocy z zewnątrz.

Poza profesjonalną terapią dla osób mających pijących bliskich pomocne mogą być spotkania Wspólnoty Al-Anon, której celem jest wspieranie się osób bliskich w trudnościach wynikających z życia z osobą pijącą i w zmianie swojego funkcjonowania na bardziej satysfakcjonujące. Spis mityngów Wspólnoty Al-Anon znajduje się na stronie www.al-anon.org.pl.

Analizując sytuację rodzin dotkniętych problemami alkoholowymi, szczególną uwagę należy zwrócić na dzieci i młodzież wychowujące się w tych rodzinach. Różne formy zachowań agresywnych i represyjnych rodziców, zaniedbywanie obowiązków opiekuńczych i potrzeb dziecka, wywierają destruktywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci oraz na proces ich rozwoju.

Mimo istniejących różnic indywidualnych można określić pewien charakterystyczny zbiór doświadczeń, którym muszą sprostać dzieci wychowywane w rodzinach z problemem alkoholowym. Należą do nich:

• poczucie braku oparcia i odrzucenia;
• trwanie w chaosie i braku możliwości przewidywania przyszłych zdarzeń;
• funkcjonowanie w ciągłym poczuciu zagrożenia, napięcia, wraz z doświadczaniem aktów przemocy również seksualnej;
• życie w systemie pozbawionym norm i wartości.

Przetrwanie w świecie przemocy pozbawionym reguł i wartości, bez możliwości uzyskania wsparcia, z koniecznością przejęcia obowiązków rodzica lub rodziców, wymaga wręcz natychmiastowego przystosowania się, czego efektem jest wypracowanie mechanizmów obronnych, pozwalających na poradzenie sobie z brutalną rzeczywistością. Warto zwrócić uwagę, iż dziecko w takich okolicznościach żyje w ciągłym stresie, z którym próbuje radzić sobie w pojedynkę, gdyż doświadczany wstyd uniemożliwia mu poszukiwanie pomocy na zewnątrz. Początkowo nadzieją na zmianę tej trudnej sytuacji jest osiągnięcie wieku dorosłego i usamodzielnienie się. W wielu jednak przypadkach problemy nie kończą się w raz z przekroczeniem dorosłości. Efektem doświadczeń wyniesionych z życia w rodzinie z problemem alkoholowym są pewne utrwalone schematy zachowań i reakcji emocjonalnych, które utrudniają osiągnięcie zadowolenia i satysfakcji, a zwłaszcza nawiązywanie bliskich relacji z innymi ludźmi w dorosłym życiu. Powstały na tym tle zespół zaburzeń przystosowania w przeszłości określany był terminem Dorosłego Dziecka Alkoholika (DDA). Dziś termin ten potocznie nadal bywa stosowany

Wśród doświadczanych trudności w codziennym funkcjonowaniu wymienić można m.in.:

• Problemy z samooceną, zaburzone poczucie własnej wartości
• Przeżywanie stanu przewlekłego napięcia emocjonalnego (stałe pogotowie emocjonalne), często silnego lęku przed odrzuceniem
• Trudności w przeżywaniu przyjemności i nadwrażliwość na cierpienie, poczucie bycia nieszczęśliwym
• Nieumiejętność odprężenia się, odpoczynku
• Trudności w rozpoznawaniu uczuć, nierzadko „zamrożenie emocjonalne”
• Posiadanie sztywnych, zagrażających schematów myślenia o innych, o sobie, o świecie
• Wyparcie własnych potrzeb, gotowość do spełniania oczekiwań innych
• Trudności wchodzenia w bliskie związki z ludźmi
• Lęk przed nowymi sytuacjami w życiu

Nie wszystkie osoby wzrastające w rodzinie z problemami alkoholowymi doświadczają tych trudności w stopniu nasilonym. Większość z nich radzi sobie dobrze ze swoimi problemami, a jeśli przeżywają trudności skutecznie rozwiązują je bez pomocy specjalistów. Mogą osiągać wiele sukcesów w życiu, zwłaszcza zawodowym. Nasilenie cech „DDA” może jednak przeszkadzać w codziennym życiu i wówczas wymaga psychoterapii, którą oferuje część placówek leczenia uzależnienia od alkoholu. Jest ona prowadzona przez specjalistów psychoterapii uzależnień lub psychoterapeutów.